Publications


















INESSENTIALS / DROBNOSTKI, BWA Gallery in Katowice, 2012

Przewiń w dół, by zobaczyć polską wersję tekstu

Justyna Gruszczyk
Secret maps of Silesian cities

Cities
Cities are like living creatures. Not like life forms that live the lives of people who inhabit them, but as creatures – and although established by humans, cities have been freed of their influence, and endowed with personality and will of their own. Cities do whatever pleases them, and I have always liked those empty, deserted ones the most.
Katowice is a truly weird city – at first glance it seems to be predatory and savage, like something that could attack, and perhaps even kill you; or at best, it could leave you to your own fate and have you roam the streets alone. In the past, the done thing was to regard Katowice with disgust. There are people who proudly admit it also today. Katowice is dirty, ugly and grey, and that is it. When you become accustomed to this, the city gives you a wink and at every step charms you with tiny gestures, letting you know that it is here for you. Letting you know there are some surprises in store, only you have to try and find them; allow yourself to become absorbed in the city's depths, look into its cupboards and under the carpet. You need to let the city blindfold you and lead you to the dark back streets, where it will show you something beautiful. So I walk along the streets, exploring here and there, buying many too many books, eating too much cheese, drinking too much coffee, trying to fill myself, and if I run into some city gem on a derelict street, it is so genuine, it tastes so much better. It might be present in the other sweeter cities too, but when it is decorated with cream topping, it is just not as good. Katowice is too big a wolf to disguise itself as a granny; it smells too much of fur, and it prefers to reveal its teeth straightaway – with a smile on.
‘I was walking in the area near Henryk Jordan Street, I cannot remember exactly where I was heading, but I took a wrong turning and found myself on a square surrounded by old, almost ruinous tenement buildings. It was very cold, so I went into one of them. Inside, I saw a huge, winding staircase, which I started climbing because the music coming from upstairs sounded so interesting and emotional, it was a melody played on the violin. Upstairs, I saw what looked like an esoteric fortune-teller's dwelling place: full of candles, dark curtains, old objects, and a round table in the middle. The music was coming from an old gramophone. I sat at the table and my eyes made out a gloomy figure of a Polish director dressed up in woman's clothes known from the film The Tenant. I had found his shop, where he sold candles, which had always been his biggest passion. He disguised himself as a woman, to avoid being tracked down by photographers. I bought two purple candles and received a gift – a music recording that I liked so much  [1].’
Dreams
Dreams are one of the most neglected areas of human life, often denied their status as part of reality. We lack the courage to take dreams seriously, even though we experience them, and sometimes in a much more intense way than we experience reality. We leave dreams to science – but in daily life, we sweep them under a rug, leaving them to the mercy of charlatans. They are like a dark basement where no-one stays for long, because you only pop in there to put away something broken and useless. Yet an empire lies there, endless and uncharted. It is time a map of this territory was drawn, which could later be superimposed on the map that we favour so much – the map of so-called reality – and then this map could really teach us something about reality.
Travels
In his Description of the World, Marco Polo described lands which had been visited only by a few people before him. They were earlier known from encyclopaedic writings, whose authors had not even left their hometowns  [2]. Their stories abounded in incredible stories and imaginary creatures. The world inhabited by Blemmyes, Monopods [3]  and Dogheads was like an open book written in a myriad of unknown languages. Gradually, uncharted territories filled with stories told by travellers, adventures, the smell of spices, the taste of exotic foods. The world was created.
Today, the explorers’ place has been taken over by the tourists who have a broad range of guidebooks and maps at their disposal. They are almost babysat by tour couriers and guides, following well-trodden routes. We can cook exotic meals ourselves, enjoying the benefits of the internet and a well-stocked supermarket. Although deceptive at times, because what we learn could be incorrect, the world has been measured, weighed and available to all. People seek different remedies to cure this affliction – travelling further and further away, to far-flung places, setting out on expeditions which require great effort and sophisticated equipment, deliberately putting their lives in danger. Unfortunately these are still journeys into the already discovered world.
Most journeys are not about learning about the world as it really is, they are about reaching beyond reality. In Italo Calvino's Invisible Cities, Kublai Khan listens to Marco Polo's stories, and his aim is not to learn and discover, but to cross the boundary of the surrounding reality. The uncertainty of this reality is the gist of this lengthy narrative  [4]. Possibly this is why the illustrator who made drawings for Description of the World depicts also Blemmyes and Monopods, even though there is no mention of them in the text  [5]. In the journeys it is not only the truth that we seek, but also fiction. Fiction has its literary classics, for instance The Manuscript Found in Saragossa by Count Jan Potocki [6], or the previously mentioned Invisible Cities. When guidebook information becomes outdated, when it becomes useless, then it can only play the role of a document of bygone times, but fiction is immortal.
Dreams
Many people experience a different kind of expedition – they dream about cities, real and unreal, cities in which they experience usual and unusual adventures. They often travel without a ticket or a map, failing to book accommodation for the night. They find themselves standing in the middle of a bustling town, with no idea where they are; so they remain there, lost yet fascinated. They might face plenty of dangerous situations. Many a time in their lifetime some of them perish during these expeditions, only to wake up instantly. Many of these journeys are to become forgotten. Shreds of others, individual frames, stick in the memory, so intensive and vivid that even after years they seem more real than our real travels.
I have no idea how many people are dream travellers – possibly all of us? Maybe each of us at least once wandered along narrow streets of their inner world, describing and creating it all over again? Empire of Dream is an attempt to provide this experience with an interpersonal dimension – information exchange and building up a collection of these personal images of the city. It is an attempt at creating a dreamland city guidebook, with which the dreamed stories will influence reality.
Invisible Cities features the story of Zobeida, a city established by men who dreamed the same dream – it was a dream about this very city. ‘After the dream they set out in search of that city; they never found it. but they found one another; they decided to build a city like the one in the dream [7].’ During the realisation of Empire of Dream I searched for places from other people's dreams – I went to Henryk Jordan Street to find myself in Sara's dream. I carefully examined the theatre, to imagine Katarzyna's dream. I left the tram at the Silesian Park of Culture and Recreation to set foot in Grzegorz's dream. Other people's dreams imposed on my itinerary. A couple of times I even dreamed about working on this project  [8]. I dreamed a dream about a project on dreams, and then this dream became a part of the project. Reality became entangled in a loop, a story within a story. Like in Potocki's The Manuscript Found in Saragossa, one story gave rise to the other. I still now have these kind of dreams. Maybe others dream them too. In House of Day, House of Night, Olga Tokarczuk describes her fascination with dreams. She appreciates the value of the knowledge about the world that they provide:
‘If someone could examine the things that I just look at, if they counted these dreamland figures, images and emotions, if they dissected various motifs, and on top of it added statistics with its correlation analyses, which work like some magic glue, combining things that are seemingly incompatible, then maybe they would discover its meaning, similar to the pattern that allows stock exchange or huge airports to function in this world (…) [9]’
I do not want maths or statistics; I need a geography of dreams, a map of Polish cities from dreamland, cities that exist in reality, as well as the ones that do not  [10]. I would like to see changes in these maps, and find differences between the real and the dreamed. I would like to read about other travellers’ adventures in these worlds. Most of all, as in Empire of Dream, I would like to find the knowledge about the world that is concealed in dreams  [11]. I would like to take this map and visit cities in dreamland.
Scent
In Empire of Dream, dreams about the city, which are played in public spaces, penetrate urban tissue in a gentle way. They catch accidental passers-by in their net. Dreams are accompanied by scent, which was created especially for the project – it is rich in countless ingredients, containing the warmth of creased bedsheets, or a cup of bedtime milk.
Apart from dreaming, there are glimpses of the sleeping person. People have come up with various associations – for some it smells of milk, for some ice-cream, and for others, of strawberry tea. It spreads like an empire. In some places it is almost imperceptible, only remembered by the subconscious, just like all city smells. It is a symbol of unconscious perception of the city, which is so evident in dreams. Unlike images that we can always dissociate and distance ourselves from, we cannot escape smells. They enter us and fill us without our will. They are stubborn and make us remember situations when they accompanied us, and when they arise again, the memory of these situations strikes us forcibly. And although images become forgotten, smells are committed to memory forever without us even realising. People let smells catch them by the nose; their brain subconsciously searches for the familiar and matches it to past situations. There is no way I could capture or even predict, the map of associations evoked through smell for each viewer. By initiating this situation with the smells I create, in a certain artificial way I also create a memory for the viewer, or rather – I help provoke its appearance. To a degree it will be remembered by people coming to the exhibition, and later in some situations it will become evoked, consciously or not, triggering certain associations. Of course, I will not be able to follow the map of these associations, I will need to be content with the fact that it exists. It is a totally personal matter, and I will never be aware of the maps created in the minds of visitors to the exhibition. While each artifact of art that appears in public space is much more exposed to interaction than art presented in galleries – not only in the case of the body of art, but also its meaning and interpretation  [12] – the presence of a scent means that no meaning is de rigeur. Unlike the image, whose common past we all carry in ourselves, the reception of scent remains personal, individual. Even if we collectively recognise some smells as good or bad, aesthetics cannot bear the encounter with the reality of smell. The smell attacks our body and mind, and in a sea of associations, conscious and subconscious ones, of the pleasant or unpleasant type, we are only our involuntary reactions. Instinctively and unambiguously, we condemn some smells and favour others, and any attempts at distancing ourselves from our olfactory past and making our perception of smells objective, will remain empty declarations of the intellect, powerless in confrontation with smell.
Empire of Dream has two kinds of receivers – the ones who accidentally fall into the trap of the project, and those who come especially to experience it. For the first group, the scent is as genuine as other smells of the city. Receivers from the other group seek the scent, and on their way they come across other urban smells. A nose which is instructed to find a certain scent, suddenly captures everything: the smell of warm flagstones, the air reek of basements from low-standing windows; women's perfumes. It all makes up the olfactory cityscape, which we do not experience everyday, at least not on a conscious level, as we usually just focus on smells that bother us. Introducing a new scent alters the meaning of any space, endowing it with a new sense [13]. Essentially, it allows us to metaphorically close our eyes and roam the city in search of its smell. The smell of a city is its soul.

1 Sara's dream, http://imperiumsnu.blogspot.com/p/katowice.html.
2 U. Eco, ‘Milion: opisanie nieznanego’, in Opisanie świata, Marco Polo (Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2010), 8.
3 Ibidem, 9.
4 ‘KUBLAI: Perhaps this dialogue of ours is taking place between two beggars nicknamed Kublai Khan and Marco Polo; as they sift through a rubbish heap, piling up rusted flotsam, scraps of cloth, wastepaper, while drunk on the few sips of bad wine, they see all the treasure of the East shine around them. POLO: Perhaps all that is left of the world is a wasteland covered with rubbish heaps, and the hanging garden of the Great Khan's palace. It is our eyelids that separate them, but we cannot know which is inside and which outside.’ Italo Calvino, Invisible Cities, http://danworks.files.wordpress.com/2010/01/italo-calvino-invisible-cities.pdf (accessed October 19, 2012), 26.
5 U. Eco, ‘Milion: opisanie nieznanego’, in Opisanie świata, Marco Polo (Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2010),
6 J. Potocki, The Manuscript Found in Saragossa (New Jersey, USA: Penguin Classics, 1996).
7 I. Calvino, Invisible Cities, http://danworks.files.wordpress.com/2010/01/italo-calvino-invisible-cities.pdf/ (accessed October 19, 2012), 12.
8 They were not only my dreams, and I also interpret Miszka's dream as a dream about the project: ‘I had a dream about bwa Gallery in Katowice. There were lots of people inside, including many of my friends. They were waiting for some event to start. In the meantime, visitors were being entertained by a musician, a friend of mine, who was singing something that sounded like a NIWEA song. And this was weird because it is so much NOT his style. I was having a chat with someone behind the scenes, someone was playing squash (?!) in the gallery, someone else was cycling… I couldn’t grasp the absurdity of the situation and I was really annoyed that I was the only one to notice its ridiculousness. No one was looking forward to beginning of the event that they came to see. The theatre of the absurd, tennis balls, bikes, NIWEA and me.’
9 O. Tokarczuk, Dom dzienny, dom nocny (Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005).
10 ‘In my dream I’m standing at a car parking lot in a forest. I can see some walls showing through the trees, there is a small church. There is a tourist information board at the lot. It says that it is an 11th century Romanesque church. I’m heading in its direction. It turns out I haven’t got shoes on, and my feet are so sensitive that despite the darkness I can feel the colour of the ground underneath. I go into the church. It's empty and cold, but not unpleasantly cold, although I’m lightly dressed in a thin, white dress. I’m absorbing this place with my whole person, I’m breathing it in. Next day, I try to find this place on a map, I do it in vain, knowing very well that there isn’t such an historic place in Poland.’
11 ‘I once dreamed that the Earth was empty and we lived in the middle. Looking up at the sky, if the weather was good, I could see both Americas. They looked nice and green. Once I even communicated with someone from Canada and we waved to each other from both sides. It was a few years after that dreamed it, that I learned that the Hollow Earth Theory really exists.’
12 K. Szreder, ‘Sztuka publiczności’, in Miasto miejsce znaczące (Toruń: Galeria Sztuki Wozownia, 2008), 36.
13 E. Rewers, ‘Miejskie archipelagi’, in Miasto miejsce znaczące (Toruń: Galeria Sztuki Wozownia, 2008), 7. 


Justyna Gruszczyk
Tajne mapy śląskich miast

Miasta
Miasta zawsze jawiły mi się jako żywe stworzenia. Nie jako organizmy, które żyją życiem zamieszkujących w nich ludzi, ale jako stworzenia właśnie – może i założone przez człowieka, ale uwolnione spod jego wpływu, obdarzone własnym charakterem i własną wolą. Miasta, które robią to, co im się żywnie podoba. Może dlatego zawsze najbardziej podobały mi się puste, bezludne.
Katowice są przedziwnym miastem – na pierwszy rzut oka drapieżnym i brutalnym, jawią się jako coś, co może zaatakować, a nawet zabić, coś, co w najlepszym przypadku pozostawi nas na pastwę losu, i pozwoli nam się samotnie błąkać po ulicach. Jakiś czas temu w dobrym tonie było nienawidzić Katowic. Niektórzy z satysfakcją przyznają się do tego i dzisiaj. Bo Katowice są brudne, brzydkie i szare. I koniec. I kiedy już przywyknie się do tej myśli, miasto puszcza do nas oko i niemal na każdym kroku zaczyna nas uwodzić drobnymi gestami, dając do zrozumienia, że jest tu dla nas. Że przygotowało niespodzianki, tylko musimy ich trochę poszukać, pozwolić się wessać w jego głębiny, zajrzeć mu do szuflad i pod dywan. Pozwolić, żeby zawiązało nam oczy, i zaprowadziło do ciemnego zaułka, gdzie pokaże nam coś pięknego. 
Spaceruję więc ulicami i zagłębiam się tu i ówdzie, kupuję dużo za dużo książek, jem za dużo sera, piję za dużo kawy, bo staram się jakoś tym wszystkim zapełnić, bo to, znienacka napotkane na rozgrzebanej przez remont ulicy, jest takie prawdziwe, smakuje lepiej. Bo może w innych, cukierkowych miastach, też to jest, ale polane bitą śmietaną już nie smakuje tak dobrze. Katowice są natomiast wilkiem zbyt dużym, żeby przebrać się za babcię, i za bardzo pachną futrem, więc wolą od razu pokazać zęby. W uśmiechu.
„Spacerowałam w okolicach ulicy Jordana, nie pamiętam w jakie miejsce szłam, w każdym razie skręciłam w nieodpowiednią uliczkę i trafiłam na plac pełen starych, niemal zburzonych kamienic. Zrobiło się bardzo zimno, więc postanowiłam wejść do jednej z nich. Tam zobaczyłam ogromne, kręte schody, po których zaczęłam się wspinać, gdyż muzyka płynąca z góry wydała mi się niezwykle ciekawa i przejmująca, była to jakaś melodia grana na skrzypcach. Gdy już doszłam na górę, zobaczyłam miejsca przypominające jakieś ezoteryczne mieszkanie wróżki: pełne świec, ciemnych zasłon, starych przedmiotów i z okrągłym stołem po środku. Muzyka dobiegała ze starego gramofonu. Usiadłam na chwilę przy stole i moim oczom ukazał się pewien mroczny polski reżyser, w damskim przebraniu znanym z filmu Lokator. Okazało się, że trafiłam do jego sklepu, w którym sprzedaje świece, co zawsze było jego największą pasją. Przebrał się za kobietę, aby żaden fotoreporter go tu nie namierzył. Kupiłam od niego dwie fioletowe świece, a płytę z muzyką, która tak mi się podobała dostałam w prezencie”  [1].
Sny
Ludzkie sny są chyba jednym z najbardziej zaniedbanych zakątków życia, co więcej – nierzadko odmawia im się nawet bycia częścią rzeczywistości. Nie mamy odwagi brać na poważnie snów, których przecież doświadczyliśmy, czasami nawet wiele bardziej intensywnie, niż doświadczamy rzeczywistości. Pozostawiamy sny nauce – w życiu codziennym zamiatamy je jednak pod , wystawiając na pastwę szarlatanów. Są jak ciemna piwnica, w której się nie przebywa, wchodzi się tylko po to, by zostawić tam coś zepsutego i niepotrzebnego. Tymczasem rozpościera się tam prawdziwe imperium – nieskończone i niezbadane. Czas spróbować zrobić do niego mapę – potem położyć tę mapę na mapie tak faworyzowanej przez nas rzeczywistości i właśnie o tej rzeczywistości czegoś się z tej mapy dowiedzieć.
Podróże
W Opisaniu Świata Marco Polo przedstawiał krainy, w których niewielu przed nim było. Wcześniej były one znane z powieści encyklopedycznych, których autorzy nie wyjechali nawet ze swoich miast [2]. W tych powieściach pojawiały się często niestworzone historie i fantastyczne stwory. Świat zaludniony przez blemiów, jednononogów [3] i psiogłowców, był jak otwarta księga napisana w tysiącu nieznanych językach. Stopniowo białe plamy na mapach zaczęły się zapełniać opowieściami podróżników, przygodami, aromatami przypraw, smakiem nieznanych wcześniej potraw. Świat się stwarzał.
Dziś miejsca odkrywców zajęli turyści mający do dyspozycji szeroki wachlarz informatorów i map. Niemalże niańczeni przez pilotów i przewodników, podążają wyświechtanymi szlakami. Egzotyczne potrawy możemy ugotować sobie sami, korzystając z dobrodziejstw Internetu i zasobów jakiegoś lepiej zaopatrzonego marketu. I choć czasami bywa to zwodnicze, ponieważ to, co w ten sposób poznajemy, może okazać się nieprawdziwe, świat stał się zmierzony, zważony i ogólnodostępny. Poszukuje się różnych remediów na tę przypadłość – podróże coraz dalsze, coraz bardziej egzotyczne, wymagające wysiłku i skomplikowanego sprzętu, czy świadome wystawianie się na niebezpieczeństwo. Niestety – dalej są to podróże w dawno poznany już świat.
Wydaje się jednak, że u podstaw wielu podróży kryje się nie tyle chęć poznania świata takim, jakim jest, ile chęć wyjścia poza rzeczywistość. W Niewidzialnych miastach Italo Calvino Kubłaj-chan słucha opowieści Marco Polo nie po to, żeby poznać, ale po to, żeby przekroczyć granicę rzeczywistości, która go otacza. Niepewność tej rzeczywistości jest sednem przeciągającej się opowieści  [4]. Może właśnie dlatego ilustrator tworzący ryciny do Opisania świata rysuje wspomnianych już blemiów i jednonogów, mimo że w tekście nie ma o nich ani słowa  [5]. W podróżach szukamy nie tylko prawdy, ale i fikcji. Fikcja ta ma swoje literackie pomniki – wystarczy wymienić choćby Rękopis znaleziony w Saragossie hrabiego Potockiego  [6], czy wspomniane już Niewidzialne Miasta. I kiedy informacje zawarte w przewodnikach dezaktualizują się, kiedy stają się one bezużyteczne, mogąc pełnić już tylko formę dokumentu dawnych czasów, fikcje okazują się nieśmiertelne.
Sny
Wielu przeżywa jednak inne wyprawy – śni o miastach, istniejących i nieistniejących, w których przeżywa zwykłe i niezwykłe przygody. Podróżnicy ci często jeżdżą bez biletu, nie mają zarezerwowanych noclegów, ani mapy. Czasami stoją pośrodku gwarnego miasta nie mając pojęcia, gdzie są, więc tkwią tam zagubieni, ale i zafascynowani. Może ich spotkać wiele niebezpieczeństw. Część z nich, czasami wiele razy w życiu, ginie podczas tych wypraw, tylko po to, by natychmiast się obudzić. Wiele z tych podróży zostaje nieodwołalnie, na zawsze, zapomnianych. Z innych pamięta się strzępy, pojedyncze obrazy. Jeszcze inne, nawet po latach, są tak intensywne i wyraźne, że wydają się być bardziej realne niż te, które odbyliśmy naprawdę.
Nie wiem, ilu z nas jest sennymi podróżnikami – może wszyscy? Może każdy, chociaż raz, poruszał się po wąskich ścieżkach swojego wewnętrznego świata, od nowa go sobie opisując i tworząc? Imperium snu jest próbą nadania temu doświadczeniu międzyludzkiego wymiaru – wymiany informacji, zebrania tych intymnych wizji miasta. Próbą stworzenia przewodnika po mieście ze snów, przewodnika, dzięki któremu wyśnione historie będą mogły wpłynąć na rzeczywistość.
W Niewidzialnych miastach pojawia się historia Zobeidy, miasta założonego przez mężczyzn, którym przyśnił się ten sam sen, sen o tym mieście. „Po przebudzeniu wyruszyli na poszukiwanie owego miasta; nie napotkali go, ale spotkali się z sobą; postanowili zbudować miasto ze snu”  [7]. Podczas realizacji Imperium snu szukałam miejsc ze snów innych – znalazłam ulicę Jordana, by znaleźć się we śnie Sary. Wnikliwie oglądałam teatr, by wyobrazić sobie sen Katarzyny. Wysiadłam z tramwaju na przystanku Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku, by znaleźć się we śnie Grzegorza. Sny innych narzuciły mi moją marszrutę. Kilka razy udało mi się nawet przyśnić samą pracę nad projektem [8]. Śniłam sen o projekcie o snach, a potem ten sen stawał się częścią projektu. Rzeczywistość zapętliła się, jak w powieści ze szkatułkową narracją. Jak w Rękopisie znalezionym w SaragossiePotockiego, z jednej historii wyrastała kolejna. Takie sny śnią mi się nadal. Być może śnią się i innym.
W książce Dom dzienny, dom nocny Olga Tokarczuk opisuje swoją fascynację ludzkimi snami. Zauważa także wartość istniejącej w nich wiedzy o świecie: „Gdyby ktoś potrafił zbadać to, co ja tylko oglądam, gdyby zliczył senne postaci, obrazy, emocje, wypreparował z tego motywy, włączył w to statystykę z tymi wszystkimi testami korelacji, które działają jak magiczny klej, łącząc ze sobą rzeczy, wydawałoby się, niemożliwe do połączenia, może znalazłby w tym jakiś sens podobny do wzoru, według jakiego tutaj, w tym świecie, działa giełda czy funkcjonują wielkie lotniska (…)”  [9].
Ja jednak nie pragnę ani matematyki ani statystyki. Pragnę geografii snów, mapy wyśnionych miast, takich, które istnieją w rzeczywistości, ale i takich, których w niej wcale nie ma [10]. Chcę móc zobaczyć przesunięcia na mapie, szukać różnic pomiędzy prawdziwym i wyśnionym. Chcę przeczytać o przygodach, jakie spotkały w nich innych podróżników. Przede wszystkim jednak, co w przypadku Imperium snu nieraz się udawało – chcę odnaleźć tę schowaną pod snem wiedzę o świecie [11]. Chcę wziąć tę mapę w podróż i zwiedzać miasta ze snów.
Zapach
W Imperium snu sny o mieście, odtwarzane w publicznych miejscach, delikatnie penetrują miejską tkankę. Łapią w swoje sieci przypadkowych przechodniów. Snom towarzyszy zapach.Stworzony dla potrzeb projektu, bogaty, zawiera niezliczoną ilość składników. Ma w sobie ciepło wygniecionej pościeli, odrobinę mleka wypitą przed snem, by lepiej się spało. Oprócz samego śnienia, niesie jeszcze coś z podglądania śpiącej osoby, która o tym nie wie. Ludziom kojarzy się różnie – niektórym z mlekiem, niektórym z lodami, jeszcze innym z truskawkową herbatą. Rozpościera się, jak imperium. W niektórych miejscach bywa prawie niezauważalny, zapamiętywany tylko podświadomie, jak wszystkie zapachy miasta. Jest znakiem nieświadomego postrzegania miasta, tak widocznego w snach. W przeciwieństwie do obrazu, od którego zawsze możemy się odciąć, zdystansować, zapach nie pozwala nam uciec. Wchodzi do naszego wnętrza bez udziału naszej woli, wypełnia nas. Jest uparty, sprawia, że zapamiętujemy sytuacje, w których był obecny, i wraz z jego ponownym pojawieniem się wspomnienie tego, co mu towarzyszyło, uderza w nas z niezwykłą siłą. I o ile obrazy zostają zapomniane, zapachy zapamiętujemy chyba na zawsze, nie wiedząc o tym. Ludzie dają się złapać zapachowi za nos, mózg podświadomie wyszukuje to, co już zna, dopasowuje do sytuacji z przeszłości. Nie mam możliwości opanować, ani nawet przewidzieć mapy skojarzeń, która pojawi się wraz z tym zapachem u odbiorcy. Co więcej, przez zainicjowanie zdarzenia, sama w sztuczny sposób tworzę wspomnienie dla odbiorcy za pomocą stworzonego przeze mnie zapachu, a raczej prowokuję jego powstanie. W jakimś stopniu zostanie on zapamiętany przez osoby odwiedzające wystawę, w pewnych sytuacjach zostanie potem przez nie, świadomie bądź nie, przywołany, przyniesie jakieś skojarzenia. Nie prześledzę, oczywiście, mapy tych skojarzeń, musi mi wystarczyć sam fakt jej istnienia. Jest to całkowicie indywidualna sprawa, a ja nigdy nie będę świadoma owych map, które pojawią się u ludzi, którzy napotkają zapach. I o ile każdy artefakt sztuki, który pojawia się w przestrzeni publicznej, jest wystawiony na interakcję o wiele bardziej, niż ma to miejsce w przypadku sztuki w galerii, nie tylko w przypadku ciała sztuki, ale również jej znaczenia i interpretacji  [12], o tyle pojawienie się zapachu oznacza, że żadnego obowiązującego znaczenia nie będzie. Bo w przeciwieństwie do obrazu, którego wspólną historię nosimy w sobie wszyscy, odbiór zapachu pozostaje intymny, jednostkowy. Nawet, jeśli zbiorowo uznajemy jakieś zapachy za ładne lub brzydkie, kategorie estetyczne nie wytrzymują w zetknięciu z rzeczywistością zapachu. Atakuje on nasze ciało i umysł, i w natłoku świadomych i podświadomych skojarzeń typu przyjemne lub nieprzyjemne, nie jesteśmy w stanie wznieść się ponad odruchowe reakcje. Instynktownie i jednoznacznie potępiamy niektóre wonie, a faworyzujemy inne, i wszelkie próby zdystansowania się od naszej zapachowej historii, w celu zobiektywizowania naszego postrzegania zapachów, pozostaną jedynie pustymi deklaracjami bezsilnego wobec zapachu intelektu.
Imperium snu ma dwa rodzaje odbiorców – tych, którzy wpadają przypadkowo w sidła projektu, i tych, którzy przychodzą po to, żeby go doświadczyć. Dla pierwszych zapach jest tak samo prawdziwy, jak wszystkie inne wonie miasta. Ci drudzy poszukują zapachu, znajdując po drodze wszystkie inne miejskie aromaty. Nakierowany na szukanie zapachu nos nagle zaczyna wychwytywać wszystko – od woni nagrzanych płyt chodnikowych, poprzez piwniczne wyziewy z nisko umieszczonych okien, po perfumy kobiet. To wszystko tworzy zapachowy pejzaż miasta, taki, którego nie doświadczamy na co dzień, w każdym razie nie świadomie, koncentrując się zazwyczaj na woniach, które nam przeszkadzają. Wprowadzenie obcego aromatu zmienia sens przestrzeni, w których pojawia się zapach, podstawia pod nią nowe znaczenia [13]. Przede wszystkim pozwala jednak metaforycznie zamknąć oczy i przemierzać miasto w poszukiwaniu jego zapachu.

1 Sen Sary, http://imperiumsnu.blogspot.com/p/katowice.html
2 U. Eco, Milion: opisanie nieznanego, [w:] Marco Polo, Opisanie świata, Warszawa 2010, s. VIII.
3 Tamże, s. IX.
4 „KUBŁAJ: Może nasz dialog toczy się między dwoma żebrakami, przezwanymi Kubłaj-chan i Marko Polo, którzy grzebią w wysypisku śmieci, gromadząc zardzewiałe żelastwo, strzępki tkanin, zużyte papiery i upici paroma łykami podłego wina, widzą wokół siebie blask wszystkich skarbów wschodu. POLO: Może ze świata pozostał tylko opuszczony teren pokryty śmietniskami i wiszący ogród pałacu Wielkiego Chana. Oddzielają je nasze powieki, ale nie wiadomo, co jest pod nimi, a co przed nimi”., Italo Calvino, Niewidzialne miasta, Warszawa 1975, s. 80.
5 U. Eco, Milion: opisanie nieznanego, [w:] Marco Polo, Opisanie świata, Warszawa 2010, s. IX.
6 J. Potocki, Rękopis znaleziony w Saragossie, Poznań 2007.
7 I. Calvino, Niewidzialne miasta, Warszawa 1975, s. 35.
8 Nie były to tylko moje sny. Jako sen o projekcie interpretuję także sen Miszki: „Śniła mi się katowicka BWA. W środku było wielu ludzi, wielu moich znajomych. Czekali na rozpoczęcie jakiegoś wydarzenia. 
Gości w międzyczasie zabawiał znajomy muzyk, śpiewał coś przypominającego piosenki z repertuaru NIWEI. Co było dziwne, bo to nie jego klimaty – ZUPEŁNIE! Ja toczyłam kuluarowe rozmowy, ktoś grał w squasha (?!) w galerii, kto inny przemykał po niej na rowerze… Nie potrafiłam zrozumieć absurdu tej całej sytuacji i strasznie irytowało mnie to, że tylko ja zauważam jej bezsens… Nikt się nie niecierpliwił na początek tego wydarzenia, na które przyszli. Teatr absurdu, piłeczki tenisowe, rowery, NIWEA i ja”.
9 O. Tokarczuk, Dom dzienny, dom nocny, Kraków 2005.
10 „Śni mi się, że stoję na leśnym parkingu. Między drzewami widzę prześwitujące mury, stoi tam niewielki kościół. Na parkingu jest tablica dla turystów. Na tej tablicy jest napisane, że jest to romański kościół z XI wieku. Idę w jego stronę. Okazuje się, że nie mam butów na nogach, za to stopy mam tak wrażliwe, że mimo ciemności mogę nimi wyczuć kolor podłoża, po którym stąpam. Wchodzę do kościoła. Jest pusty, zimny, ale nie jest to nieprzyjemne zimno, chociaż jestem bardzo lekko ubrana, mam tylko cienką, białą sukienkę. Chłonę to miejsce całą sobą, wdycham je. Nazajutrz oglądam to miejsce na mapie, ale niepotrzebnie, bo i bez tego wiem, że nie ma w Polsce takiego zabytku”.
11 „Pewnego razu śniło mi się, że Ziemia była pusta, a my mieszkaliśmy w jej środku. Patrząc w niebo, przy dobrej pogodzie, mogłam zobaczyć obydwie Ameryki. Były ładne, zielone. Raz nawet umówiłam się z kimś z Kanady i machaliśmy sobie z dwóch stron. Dopiero kilka lat po wyśnieniu tego snu dowiedziałam się, że teoria wydrążonej ziemi istnieje naprawdę”.
12 K. Szreder, Sztuka publiczności [w:] Miasto miejsce znaczące, Toruń 2008, s. 36.
13 E. Rewers, Miejskie archipelagi [w:] Miasto miejsce znaczące, Toruń 2008, s. 7.
An interwiev in katoMAGAZYN, July 2012







WOMEN REPLICANTS / REPLIKANTKI, BWA Katowice, 2010
To read the text, see projects / żeby przeczytać tekst, wejdź w zakładkę Projects

OPOWIEŚCI NIESAMOWITE. REPLIKANTKI 4 W KATOWICKIM BWA - tekst Zuzanny Sokołowskiej (PL), 2010














IKUBATOR 2010, Laznia Centre for Contemporary Art, Gdańsk, 2010
Text: Agnieszka Kulazińska

In 1937 Katarzyna Kobro wrote in the magazine Gŀos Plastyków (Voice of the Artists) the following: “A sculpture is a part of space. This is why to be organic it has to be connected with space. A sculpture should not be the composition of a form closed in a block but, rather, an open spatial creation in which the inner part of the compositional space is connected with the external space. Rhythm is the compositional unity. The energy of the subsequent shapes in space creates time and spatial rhythm”.
The notion of space was the starting point of Katarzyna Kobro's idea of sculpture. She thought that space was homogeneous and lacked distinguishing marks as well as reference points. Kobro's sculptures were open, i.e. she endeavoured to organise them in such a way that a sculpture and space around it co-existed. Kobro wanted to sculpt not only shapes but also the space around her compositions. She wanted to transfer the mathematical and objective order of sculptural constructions to the surroundings. The artist wanted to change the world by means of mathematics.
Is it possible to modify the reality by means of a scent? Unlike numbers, aromas and the sense of smell are subjective. Despite the change of the attitude towards the sense of smell, which used to be perceived as not relevant in humans, and in spite of the development of studies, we still do not know much about this particular sense.
The contemporary world gives a multitude of auditory and visual stimuli. However, the senses of touch, smell, and taste seem to be neglected. They can be compared to a virgin forest, even though they are responsible for our initial contacts with our surroundings as well as getting to know the world. What is more, the aromatic sensations are very personal. Some people are more sensitive to different aromas and compounds than the others. Although the attempts to objectify this idea have been made since the 1990s, advertisement 'aromatises' the space to build the image of a brand.
During the project Permeation Justyna Gruszczyk changed the characteristic scent of six places of the Down City. She filled dingy staircases with the aroma of raspberries, blackberries, and lemons. The pharmacy on Jaskółcza street started to smell of menthol tablets. Did these temporary changes influence the perception of these places? What kind of space was created? Aromatic substances give us a lot of information and influence our behaviour, warning us of danger, informing about sexual attractiveness, as well as influencing our emotions. They are remembered easily and permanently. Particular fragrances build an adequate atmosphere but we still do not know how they influence our psyche.
Justyna Gruszczyk by using different fragrances in her works examines to what extent art can influence the surroundings. Aromas evoke certain intimacy and subjectivism. Different people have different associations with a given scent. The red aroma of raspberries can be associated with something easy and pleasant by some or something heavy and kitsch by others. It can also be associated with love, eroticism, or summer holidays. The space created by the artist, despite being generally accessible, became sensual, subjective, and distant from sculptural mathematics. Nevertheless, the goals seem to be similar. What changed are the areas of experimenting with various means of expression.

Katarzyna Kobro na łamach „Głosu Plastyków" w 1937 roku pisała: „Rzeźba stanowi część przestrzeni. Dlatego warunkiem jej organiczności jest związek z przestrzenią. Rzeźba nie powinna być zamkniętą w bryłę kompozycją formy, lecz otwartą budową przestrzenną, w której wewnętrzna część przestrzeni kompozycyjnej wiąże się z przestrzenią zewnętrzną. Jednością kompozycyjną jest rytm. Energia kolejno następujących po sobie kształtów w przestrzeni wytwarza rytm czasoprzestrzenny".
Punktem wyjścia koncepcji rzeźby Katarzyny Kobro było pojęcie przestrzeni, w ujęciu artystki jednorodnej, pozbawionej miejsc szczególnych, punktów odniesienia. Kobro swoje rzeźby komponowała tak aby nie zamykały się na otoczenie. Dążyła do takiego zorganizowania ich formy, aby rzeźba i otaczająca ją przestrzeń płynnie ze sobą współistniały. Kobro pragnęła rzeźbić nie tylko kształty ale także całą przestrzeń wokół swoich kompozycji. Przenosić matematyczno-obiektywny ład rzeźbiarskich kontrukcji na otoczenie. Artystka pragnęła zmieniać świat używając matematyki.
Czy można zmodyfikować rzeczywistość poprzez zapach? W przeciwieństwie do liczby aromat i powiązany z nim zmysł węchu jest czymś subiektywnym. Pomimo rewizji poglądów o jego małym znaczeniu u człowieka i rozwojowi badań ciągle niewiele o nim wiemy.
Współczesny świat dostarcza nam w nadmiarze wrażeń słuchowych, wzrokowych. Dotyk, węch, smak wydają się być zmysłami niezagospodarowanymi, obszarami dziewiczymi a to przecież one są odpowiedzialne za nasze początkowe kontakty z otoczeniem i poznawanie świata. Wrażenia zapachowe są sprawą osobistą. Każdy posiada większą lub mniejszą wrażliwość ogólną na wszystkie zapachy, a także na poszczególne związki chemiczne. Choć próby zobiektywizowania tego zmysłu podejmuje od lat 90-tych reklama, nawaniając przestrzenie w celu budowania wizerunku marki.
W ramach interwencji „Przenikanie” Justyna Gruszczyk zmieniła zapach sześciu miejsc na Dolnym Mieście. Obskurne klatki wypełniła aromatem malin, jeżyn, cytryn. Apteka na ulicy Jaskółczej zapachniała smakiem mentolowych tabletek na gardło. Czy chwilowe zmiany wpłynęły na sposób postrzegania tych miejsc? Jaką przestrzeń stworzyły? Substancje zapachowe niosą człowiekowi wiele informacji, wpływają na jego zachowanie ostrzegając o zagrożeniu, informując o atrakcyjności seksualnej, wpływając na emocje. Wrażenia węchowe zapamiętywane są łatwo i trwale. Odpowiednie zapachy tworzą nastrój i atmosferę, ciągle jednak nie wiemy jak wpływają na naszą psychikę.
Justyna Gruszczyk wykorzystując zapach w swoich pracach stawia pytanie na ile sztuka może wpłynąć na otoczenie. Zapach wymusza pewną intymność, subiektywizm odbioru, każdemu może kojarzyć się z czymś innym. Czerwony zapach malin jednym kojarzyć się może z czymś łatwym, przyjemnym lub ciężkim, kiczowatym - miłością, erotyzmem bądź letnimi wakacjami. Stworzona przez artystkę przestrzeń pomimo, iż publiczna-ogólnie dostępna stała się przestrzenią wrażeniową, subiektywną daleką od rzeźbiarskiej matematyki. Cele jednak wydają się podobne, zmianie uległy obszary eksperymentowania z środkami wyrazu.






BIELSKO-BIALA VISUAL ARTS FESTIVAL / BIELSKI FESTIWAL SZTUK WIZUALNYCH,  Galeria Bielska BWA / BWA Gallery in Bielsko-Biała, 2011  

Tekst Magdaleny Linkowskiej o wystawie MOJE RÓŻOWE ŻYCIE w galerii KONT

Photos of catalogues INESSENTIALS and WOMEN REPLICANTS are from Gallery's website: http://www.bwa.katowice.pl/ / Zdjęcia katalogów DROBNOSTKI i REPLIKANTKI pochodzą ze strony http://www.bwa.katowice.pl/
Subscribe to: Posts (Atom)